Có thể phải cần một chút tưởng tượng để thấy được làm cách nào một số đổi mới có thể thay đổi nền kinh tế. Nhưng, với công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) mới nhất, có lẽ không quá khó để hình dung. Hãy nhìn vào ChatGPT, một trợ lí chat thông minh đã làm mưa làm gió trên toàn cầu kể từ khi ra mắt vào tháng 11.

Công cụ này có thể làm tăng năng suất làm việc của người lao động hoặc thậm chí thay thế họ một cách hoàn toàn. Chữ "GPT" trong ChatGPT là viết tắt của cụm từ tiếng Anh "generative pre-trained transformer" – nghĩa là mạng lưới thần kinh AI (ANNs) được đào tạo trên khối lượng lớn văn bản trực tuyến để tạo ra các phản hồi tự nhiên, giống con người.

GPT cũng có thể đại diện cho một loại công nghệ đa dụng: Loại đổi mới có thể làm thay đổi nền kinh tế toàn cầu theo cách làm việc của các đổi mới như động cơ hơi nước, điện và máy tính. Các cuộc cách mạng kinh tế được thúc đẩy bởi những "GPT" trước đây có thể cho chúng ta một số ý tưởng về cách trí tuệ nhân tạo mạnh mẽ có thể biến đổi nền kinh tế trong những năm sắp tới.

Trong một bài báo được xuất bản vào năm 1995, Timothy Bresnahan của Đại học Stanford và Manuel Trajtenberg của Đại học Tel Aviv đã chỉ ra những đặc điểm họ xem là của một công nghệ đa dụng. GPT phải được sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp, có tiềm năng tự nhiên để tiếp tục cải thiện và dẫn đến "tính bổ sung về đổi mới" - có nghĩa là khuyến khích sự đổi mới lan truyền trong các ngành sử dụng nó. Trí tuệ nhân tạo đang được áp dụng rộng rãi, dường như càng ngày càng tốt hơn và được triển khai trong ngữ cảnh nghiên cứu và phát triển ngày càng nhiều.

KHI NÀO CUỘC CÁCH MẠNG KINH TẾ BẮT ĐẦU?

Bài học đầu tiên từ lịch sử là ngay cả công nghệ mới mạnh mẽ nhất cũng cần thời gian để thay đổi một nền kinh tế. James Watt đã đăng ký bằng sáng chế động cơ hơi nước của mình vào năm 1769, nhưng sức mạnh của động cơ hơi nước không vượt qua nước để trở thành nguồn cung cấp sức mạnh công nghiệp cho đến thập kỷ 1830 ở Anh và thập kỷ 1860 ở Mỹ.

Ở Anh, đóng góp của động cơ hơi nước vào tăng trưởng năng suất đạt đỉnh sau năm 1850, gần một thế kỷ sau khi Watt đăng ký sáng chế, theo Nicholas Crafts của Đại học Sussex. Trong trường hợp điện hoá, những tiến bộ kỹ thuật chính đã được thực hiện trước năm 1880, nhưng tăng trưởng năng suất của Mỹ thực sự chậm lại từ năm 1888 đến năm 1907. Gần ba thập kỷ sau khi mạch tích hợp silic đầu tiên được tạo ra, Robert Solow, một nhà kinh tế đoạt giải Nobel, vẫn quan sát rằng thời đại máy tính có thể thấy ở mọi nơi nhưng không thể thấy trong các thống kê về năng suất. Một cuộc bùng nổ năng suất được hỗ trợ bởi máy tính cuối cùng đã xuất hiện ở Mỹ vào giữa những năm 1990.

Khoảng cách giữa sự đổi mới và tác động kinh tế một phần là do việc điều chỉnh tinh vi. Động cơ hơi nước ban đầu hoạt động kém hiệu quả và tiêu thụ lượng than đắt đỏ không thể chấp nhận được. Tương tự, hiệu suất đáng kinh ngạc của các công cụ trí tuệ nhân tạo gần đây đại diện cho một cải thiện lớn so với những công cụ đã khơi nguồn sự phấn khích về trí tuệ nhân tạo khoảng một thập kỷ trước đó. (Ví dụ, Siri, trợ lí ảo của Apple, đã được ra mắt vào năm 2011).

Hạn chế về vốn cũng có thể làm chậm quá trình triển khai. Robert Allen của Đại học New York Abu Dhabi cho rằng sự tăng trưởng năng suất chậm chạp ở Anh trong quá trình công nghiệp hóa phản ánh sự thiếu vốn để xây dựng nhà máy và máy móc, điều này dần dần được khắc phục khi các nhà tư bản tái đầu tư lợi nhuận dày đặc của họ.

Công trình nghiên cứu gần đây nhấn mạnh thời gian cần thiết để tích luỹ cái được gọi là vốn vô hình, hoặc hiểu biết cơ bản cần thiết để sử dụng hiệu quả công nghệ mới. Thật vậy, Erik Brynjolfsson của Đại học Stanford, Daniel Rock của Viện Công nghệ Massachusetts và Chad Syverson của Đại học Chicago đề xuất rằng một công nghệ mới đột phá có thể liên quan đến một "đường cong sản xuất hiệu quả".

Tăng trưởng năng suất được đo lường thực tế có thể giảm trong những năm hoặc thập kỷ sau khi công nghệ mới xuất hiện, khi các doanh nghiệp và công nhân dành thời gian và tài nguyên để nghiên cứu công nghệ và thiết kế quy trình kinh doanh xung quanh đó.

Chỉ khi các đầu tư này đạt được kết quả thì đường cong sản xuất hiệu quả mới bắt đầu tăng lên. Các tác giả ước tính rằng các đầu tư liên quan đến trí tuệ vô hình có thể đã ảnh hưởng đến sự tăng trưởng năng suất, tuy chưa đến mức đáng kể.

Tất nhiên, đối với nhiều người, các câu hỏi về tác động của trí tuệ nhân tạo đối với tăng trưởng sẽ đứng sau so với lo ngại về hậu quả đối với người lao động. Ở đây, thông điệp từ lịch sử là không rõ ràng. Cũng có tin tức tốt là: Mặc dù có sự thay đổi công nghệ và kinh tế quy mô, những nỗi sợ hãi về thất nghiệp kỹ thuật hàng loạt chưa bao giờ được thực hiện. Công nghệ có thể và thực sự ảnh hưởng đến các nghề nghiệp cá nhân, nhưng theo cách có thể gây rối cho xã hội.

THAY ĐỔI THEO CHIỀU HƯỚNG TỐT HAY XẤU?

Trong thủa ban đầu của cuộc cách mạng công nghiệp, cơ giới hóa đã tăng đáng kể nhu cầu về lao động không đòi hỏi kỹ năng tương đối, nhưng lại làm giảm thu nhập của thợ thủ công đã thực hiện phần lớn công việc trước đó.

Đó là lý do tại sao một số người đã chọn tham gia vào các phong trào phá máy móc. Và vào những năm 1980 và 1990, việc tự động hóa công việc thường trực trên dây chuyền sản xuất và trong văn phòng đã làm thay thế nhiều người lao động thu nhập thấp, trong khi đồng thời tạo việc làm cho cả người có kỹ năng cao và kỹ năng thấp.

Trí tuệ nhân tạo có thể tăng cường năng suất của các công nhân ở mọi mức độ kỹ năng khác nhau, thậm chí là các nhà văn. Tuy nhiên, điều đó có nghĩa cho một ngành nghề nhất định phụ thuộc vào việc nâng cao năng suất và giảm chi phí có dẫn đến sự tăng cao lớn trong nhu cầu. Khi trong dây chuyền lắp ráp - một sự đổi mới về quy trình với những đặc điểm giống như GPT - cho phép Henry Ford giảm chi phí sản xuất ô tô, nhu cầu tăng mạnh và người lao động được hưởng lợi. Ví dụ nếu trí tuệ nhân tạo tăng cường năng suất và giảm chi phí trong lĩnh vực y tế, điều đó có thể dẫn đến nhu cầu cao hơn cho dịch vụ y tế và chuyên gia y tế.

Cũng có nhiều khả năng rằng trí tuệ nhân tạo mạnh mẽ sẽ phá vỡ khuôn mẫu lịch sử. Một công nghệ có khả năng xử lý gần như bất kỳ nhiệm vụ nào mà người bình thường có thể thực hiện sẽ đưa loài người vào lĩnh vực kinh tế chưa từng có hướng đi. Tuy nhiên, ngay cả trong kịch bản như vậy, nhìn vào quá khứ chúng ta có thể rút ra một số bài học.

Sự tăng trưởng kinh tế bền vững đi kèm với cuộc cách mạng hơi nước và sự gia tăng tiếp theo mà đi kèm với việc điện hoá và các đổi mới sau này đều chưa từng có. Chúng kích thích sự tranh cãi không ngừng để phát minh ý tưởng và tổ chức mới, để đảm bảo rằng sự thay đổi kinh tế mạnh mẽ dịch chuyển thành sự thịnh vượng phổ biến hơn là hỗn loạn. Có thể sẽ đến lúc phải tranh cãi một lần nữa với AI.