Cách vài chục mét từ những tàu chở hàng khổng lồ vận chuyển hàng hóa trên khắp thế giới, những thân cây khô gầy ngoi lên trên mặt nước. Chúng là những gì còn lại của một khu rừng đã bị ngập nước hơn một thế kỷ trước để tạo ra kênh đào Panama.

Đây không phải là điều hiếm thấy trong mùa khô cao điểm - nhưng lại là điều bất thường khi bây giờ là giai đoạn mưa bình thường. Kênh đào Panama đang gặp hạn hán nghiêm trọng.

KHÁT NƯỚC

Tờ Fortune nhận định, điều kiện thời tiết khắc nghiệt đang phá hỏng một kênh đào vốn xử lý lượng thương mại toàn cầu trị giá 270 tỷ USD hàng năm. Đáng nói, hiện chưa có bất kỳ giải pháp dễ dàng nào để giải quyết vấn đề này.

Cơ quan Quản lý Kênh đào Panama đang xem xét các biện pháp khắc phục tiềm năng bao gồm một hồ nhân tạo để bơm nước vào kênh và cả kỹ thuật gieo mây để tăng cường mưa. Nhưng cả hai phương án này đều phải mất nhiều năm để triển khai, nếu chúng thực sự khả thi.

Với mức nước đứng ở mức thấp hơn bình thường 1,8 m, cơ quan quản lý kênh đã hạn chế số lượng tàu có thể qua. Những ràng buộc được áp đặt vào cuối năm ngoái là nghiêm ngặt nhất kể từ năm 1989.

Tình hình nghiêm trọng tới mức, một số đơn vị vận chuyển hàng hóa đang trả hàng triệu USD để có vé thông hành sớm, chen vào hàng dài những tàu thuyền xếp hàng chờ đợi ngày càng tăng. Một số khác đang phải chọn lựa các tuyến đường dài, tốn kém hơn qua châu Phi hay Nam Mỹ.

Những ràng buộc đã giảm hơn một chút do tháng 11 mưa nhiều hơn dự kiến, nhưng với quy định tối đa 24 tàu mỗi ngày, con số vẫn thấp hơn nhiều so với mức 38 tàu trước thời điểm xảy ra hạn hán. Khi mùa khô đến, tình trạng dự kiến sẽ trở nên tồi tệ hơn.

"Là một kênh đào, là một quốc gia, chúng ta cần thực hiện một số biện pháp vì điều này không chấp nhận được", Erick Córdoba, quản lý phân khúc nước tại cơ quan quản lý kênh đào nói trong một cuộc phỏng vấn. "Chúng ta cần điều chỉnh lại cả hệ thống".

Các vấn đề của kênh đào phản ánh cách biến đổi khí hậu đang thay đổi lưu lượng thương mại toàn cầu. Hạn hán đã tạo ra cảnh ùn tắc trên sông Mississippi ở Mỹ và sông Rhine ở Châu Âu vào năm ngoái. Ở Anh, mức nước biển tăng đang tăng nguy cơ lụt lội dọc theo sông Thames. Sự tan chảy của băng đá đang tạo ra các tuyến đường vận chuyển mới ở Bắc Cực.

Dưới điều kiện bình thường, kênh đào Panama xử lý khoảng 3% lưu lượng thương mại hàng hải toàn cầu và 46% container chuyển từ Đông Bắc Á đến Bờ Đông Mỹ. Kênh đào này cũng là nguồn thu lớn nhất của Panama, mang lại 4,3 tỷ USD vào năm 2022.

Để cho phép 24 tàu qua mỗi ngày trong mùa khô, kênh sẽ xả nước từ hồ chứa nước phụ Alajuela. Nếu mưa bắt đầu tăng vào tháng 5, kênh có thể bắt đầu tăng cường lưu lượng giao thông.

Nhưng đó chỉ là những biện pháp tạm thời. Trong dài hạn, giải pháp chính cho vấn đề thiếu nước kéo dài sẽ là xây đập trên sông Indio và sau đó khoan một đường hầm qua một ngọn núi để đưa nước qua 8 km (5 dặm) vào Hồ Gatún, hồ chứa chính của kênh đào.

Dự án này, cùng với các biện pháp bảo tồn bổ sung, sẽ tốn khoảng 2 tỷ USD, theo ước tính của Córdoba. Ông cho biết sẽ mất ít nhất sáu năm để xây đập và làm đầy khu vực này.

Hồ chứa sông Indio sẽ tăng lưu lượng tàu chạy lên từ 11 đến 15 mỗi ngày, đủ để duy trì hoạt động ổn định cho nguồn thu lớn nhất của Panama, đồng thời đảm bảo nước ngọt cho Thành phố Panama. Để đảm bảo nước đến cuối thế kỷ, quốc gia này sẽ cần phải xây nhiều đập hơn nữa.

Trên thực tế, đã có những cuộc biểu tình phản đối diễn ra. Năm ngoái, những người biểu tình thường xuyên khi chính phủ gấp rút giữ cho mỏ đồng trị giá 10 tỷ USD của First Quantum Minerals Ltd. vận hành. Các cơ quan chức năng sau đó đã nói rằng họ sẽ đóng mỏ, một dự án mà nhiều người coi là một thảm họa sinh thái.

Elizabeth Delgado, 38 tuổi, sống trong căn nhà cuối cùng ven đường đến sông Indio. Đó là một trong những ngôi nhà đầu tiên sẽ bị ngập nước nếu hồ chứa được xây dựng. Tuy nhiên, đây là nơi gia đình Delgado sống dựa vào lúa, chuối và bắp nước và vì vậy cô không có ý định chuyển đi.

Kênh đào Panama xử lý khoảng 3% lưu lượng thương mại hàng hải toàn cầu và 46% container chuyển từ Đông Bắc Á đến Bờ Đông Mỹ. Kênh đào này cũng là nguồn thu lớn nhất của Panama, mang lại 4,3 tỷ USD vào năm 2022.

"Làm sao mà chúng tôi có thể sống ở một nơi khác khi không biết làm gì ở đó?" Delgado nói. "Họ đã nói với chúng tôi rằng chúng tôi sẽ phải rời đi, nhưng chúng tôi sẽ giữ đất của mình".

Một biện pháp khác có thể nói là khả thi hơn. Vào tháng 11, một máy bay nhỏ do Weather Modification Inc vận hành đã đến Panama để thử nghiệm gieo mây tạo ra mưa.

Tuy nhiên, việc gieo mây chủ yếu đã được triển khai thành công ở các khu vực khô cằn, không phải ở các quốc gia nhiệt đới như Panama.

Một số người vận chuyển hàng hóa đã bày tỏ sự thất vọng vì cơ quan quản lý kênh đào không nhanh chóng giải quyết vấn đề mức nước thấp.

"Không có dự án cơ sở hạ tầng quan trọng nào đã tiến triển ở Panama để tăng cường nguồn cung nước ngọt", Jeremy Nixon, giám đốc điều hành của công ty vận chuyển container Nhật Bản Ocean Network Express Holdings Ltd (ONE) viết trong một lá thư gửi Tổng thống Panama Laurentino Cortizo Cohen. "Chúng tôi chân thành hy vọng rằng với tư cách là ONE, và thay mặt cho khách hàng của chúng tôi, xin hãy thực hiện ngay bây giờ một số biện pháp cấp bách".

HẬU QUẢ CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Sự kết hợp giữa biến đổi khí hậu và mở rộng cơ sở hạ tầng là nguyên nhân của những khó khăn của kênh đào Panama. Cơ quan quản lý kênh đã hoàn thành một hệ thống cửa mới vào năm 2016 để tăng lưu lượng và theo kịp với kích thước ngày càng tăng của tàu chở hàng. Nhưng điều họ không làm là xây dựng một hồ chứa mới để bơm vào đó đủ nước ngọt.

Sau đó, đợt hạn hán đã đến. 2023 đã là năm khô hanh nhất được ghi lại tại Hòn Barro Colorado trên Hồ Gatún, theo Steve Paton, giám đốc chương trình giám sát vật lý tại Viện Nghiên cứu Nhiệt đới Smithsonian.

Biến đổi khí hậu đang làm tăng cường hiện tượng thời tiết được biết đến là El Niño, mang theo điều kiện khô hanh đến Panama và dự kiến sẽ kéo dài ít nhất đến tháng 3 ở Bán cầu Bắc.

Năm ngoái "khác hẳn so với những năm khác", Gabriel Alemán, Chủ tịch Hiệp hội Điều khiển Tàu đào Panama nói. Anh đã lái tàu qua kênh đào trong hơn 30 năm. "Chúng ta chưa đạt đến đỉnh điểm tác động".

Cuộc khủng hoảng đã làm giảm hiệu suất của tuyến đường vận tải quan trọng đã có từ hơn một thế kỷ. Khi đi vào hoạt động vào năm 1914, kênh đào cung cấp một lựa chọn thay thế cho kênh đào Suez, Vịnh Bắc Lợi và eo biển Magellan để vận chuyển hàng hóa giữa Bán cầu Bắc và Bán cầu Nam.

Các nhà vận chuyển hiện đang trở lại tất cả ba lựa chọn để tránh tắc nghẽn ở Panama, mặc dù nhiều tàu đã chuyển hướng từ eo biển Suez gần đây để tránh nạn cướp biển. Cần phải nhớ rằng, kênh đào Panama lại là một con đường nước ngọt phụ thuộc vào hồ nhân tạo, rất dễ bị ảnh hưởng bởi hạn hán.

Nước mặn trộn với nước ngọt khi các khóa của kênh đào được lấp đầy. Để ngăn ngừa nguồn nước uống quan trọng nhất của đất nước là Hồ Gatún trở nên quá mặn, kênh đào xả đủ 1 lượng nước có thể lấp đầy 76 hồ bơi Olympic, phù hợp với mỗi tàu.

Những hồ chứa khổng lồ đổ một phần nước này trở lại hồ, nhưng do quá trình này làm tăng độ mặn, cách này chỉ có thể được sử dụng một cách hạn chế, Quijano nói. Trước khi nhiệm kỳ của anh kết thúc, anh đã nỗ lực đề xuất với chính phủ để bắt đầu xây dựng một hồ chứa phụ khác, nhưng không thành công.

Trong khi các quan chức tìm kiếm giải pháp lâu dài, người dân địa phương đang cảm nhận tác động của đợt hạn hán kéo dài. Raquel Luna, 70 tuổi, sống bên bờ Hồ Gatún từ khi bà 16 tuổi. Năm trong số sáu người con trưởng thành của bà sống cách đó không xa.

Suốt nhiều năm, bà tính phí mỗi người một USD để neo đậu tại đoạn bờ hồ bóng mát của mình. Một dãy cây cọ thường được sử dụng để buộc tàu. Nhưng bây giờ, chúng cách đường nước 6m và bà gần như không có khách. "Không ai đến cả", bà nói. "Họ thích khi mức nước cao".