Ngày 15/8/1971, Tổng thống Richard Nixon công bố "chính sách kinh tế mới" trên truyền hình. Trong rất nhiều chính sách về tiền lương, giá cả có thuế nhập khẩu 10% và quan trọng nhất là quyết định xóa bỏ chế độ bản vị vàng. Ông có thể sẽ thấy tiếc khi biết rằng hơn nửa thế kỷ sau, trong bối cảnh một cuộc chiến tranh thương mại,nước Mỹ mặc dù đang ngồi trên đống vàng dự trữ nhưng lại chứng kiến đồng USD mất đi sức mạnh cũng như giá trị của mình.

Cái được gọi là “cú sốc Nixon” đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên tài chính và mở ra một kỷ nguyên mới. Khung tiền tệ toàn cầu Bretton Woods - với đồng đô la Mỹ được bảo chứng bằng vàng với tỷ giá cố định giữa vàng và USD là 35 USD/oz vàng - đã chết.

"Cú sốc Nixon" đã mở ra một kỷ nguyên mới của các loại tiền tệ thả nổi được giao dịch tự do, tạo ra tín dụng nhanh chóng và dòng vốn toàn cầu, không bị ràng buộc bởi vàng và ngày càng không bị hạn chế bởi chính phủ.

Cuộc chiến thương mại khiến nhà đầu tư nghi ngờ vị thế đồng đô la

Hơn nửa thế kỷ sau, thế giới đang vật lộn với một cú sốc có quy mô tương tự. Đầu tháng này, chính quyền Hoa Kỳ của ông Donald Trump đã công bố một chế độ thuế quan mạnh mẽ, trong đó quy mô của các khoản thuế khiến nhiều người ủng hộ ông cũng bị sốc. Đối mặt với sự tụt giảm trên thị trường tài chính, tổng thống đã tuyên bố tạm dừng một phần trong 90 ngày, nhưng các nhà đầu tư vẫn lo lắng. Đồng USD, vốn thường mạnh lên vào những thời điểm xung đột tài chính và kinh tế, thay vào đó đã lao dốc.

Trong bối cảnh ấy, các nhà đầu tư và nhà phân tích trên toàn thế giới phải đối mặt với khả năng về một kỷ nguyên mới, nơi sức mạnh của đồng đô la Mỹ không còn như cũ, hoặc thậm chí đồng đô la không còn "toàn năng" như trước nữa.

“Cuộc chiến tranh thương mại chỉ là ví dụ mới nhất về sự coi thường của chính quyền này đối với phần còn lại của thế giới”, Mark Sobel, chủ tịch OMFIF của Hoa Kỳ, một nhóm nghiên cứu tài chính và là cựu quan chức cấp cao của Bộ Tài chính, cho biết. “Là một đối tác và đồng minh đáng tin cậy là trụ cột chính của sự thống trị của đồng đô la Mỹ, nhưng tất cả đã bị ném theo chiều gió”.

Có hai câu hỏi liên quan nhưng hơi khác nhau hiện đang được đặt ra trên khắp các trung tâm tài chính thế giới sau "cú sốc Trump" này. Đầu tiên, sự suy giảm gần đây của đồng đô la có thể đi xa đến mức nào? Theo nhà kinh tế trưởng của Apollo, Torsten Sløk, người nước ngoài sở hữu 19.000 tỷ đô la cổ phiếu Hoa Kỳ, 7.000 tỷ đô la trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ và 5.000 tỷ đô la trái phiếu doanh nghiệp Hoa Kỳ. Nếu một số nhà đầu tư này bắt đầu cắt giảm vị thế của họ, giá trị của đồng đô la sẽ chịu áp lực liên tục.

Thứ hai, nếu dòng tiền đổ ra tăng lên, liệu nó có thể làm xói mòn vai trò của đồng đô la trong nền kinh tế và hệ thống tài chính toàn cầu không? Mặc dù giá trị của đồng đô la vẫn thay đổi, và những người chỉ trích liên tục tìm cách hạ bệ nó, nhưng vị thế thống trị của đồng bạc xanh vẫn không hề suy giảm. Tuy nhiên, một số nhà phân tích và nhà đầu tư hiện cho rằng quy mô của cú sốc Trump có thể chấm dứt sự thống trị gần một thế kỷ của đồng đô la.

Hoa Kỳ đã được hưởng lợi từ vị thế tiền tệ dự trữ trong 100 năm. Nhưng chỉ mất chưa đầy 100 ngày để phá vỡ nó. Đó là một vấn đề rất lớn" Gregory Peters, đồng giám đốc đầu tư tại PGIM Fixed Income.

Khi Bộ trưởng Tài chính của Tổng thống Nixon, John Connally, tham dự cuộc họp G10 tại Rome ngay sau khi Hoa Kỳ chấm dứt khả năng chuyển đổi của đồng đô la, ông đã không giấu sự tự mãn khi nói với những người đồng cấp quốc tế: "Đồng đô la là tiền tệ của chúng tôi, nhưng đó là vấn đề của các bạn".

Nhưng những gì đang diễn ra với Tổng thống Donald Trump lại cho thấy điều ngược lại: Đồng đô la là tiền tệ của tất cả, nhưng lại là vấn đề của nước Mỹ.

Thế giới đã lệ thuộc vào đồng đô la như thế nào?

Mặc dù Tổng thống Nixon đã cắt đứt mối liên hệ giữa đồng đô la và vàng vào năm 1971, đồng bạc xanh vẫn giữ vị trí trung tâm của vũ trụ tiền tệ. Trên thực tế, nhờ tầm quan trọng của đồng đô la trong hệ thống tài chính toàn cầu đang mở rộng và ngày càng kết nối, tầm quan trọng của nó chỉ tăng lên. Thay vì làm xói mòn tầm quan trọng của đồng đô la, cú sốc Nixon đã củng cố nó theo những cách mới.

Ngày nay, Hoa Kỳ chỉ chiếm khoảng 1/4 nền kinh tế toàn cầu, nhưng theo IMF, hơn 57% dự trữ ngoại tệ chính thức của thế giới là đồng đô la. Mặc dù có nhiều điều được thực hiện về sự suy giảm tương đối của dự trữ ngân hàng trung ương trong vài thập kỷ qua, nhưng số liệu thống kê về dự trữ có thể được cho là làm giảm tính trung tâm của đồng đô la. Trên thực tế, dù là một ngân hàng ở Mông Cổ, một Quỹ hưu trí ở Chile, một tập đoàn bảo hiểm châu Âu hay một quỹ đầu cơ của Singapore, thì đô la vẫn được lựa chọn là tài sản dự trữ cuối cùng.

Theo Hội đồng Đại Tây Dương (Atlantic Counsil), đồng đô la cũng đóng vai trò trung tâm trong thương mại, với 54 % tất cả các hóa đơn xuất khẩu được tính bằng đô la. Trong tài chính, sự thống trị của nó thậm chí còn toàn diện hơn. Khoảng 60% tất cả các khoản vay và tiền gửi quốc tế được tính bằng đô la và 70% phát hành trái phiếu quốc tế. Trong ngoại hối, 88% tất cả các giao dịch liên quan đến đô la.

Ngay cả tiền giấy của Hoa Kỳ cũng được lưu hành rộng rãi ở nước ngoài, nhờ vào sự chấp nhận rộng rãi của đồng đô la. Trên thực tế, khoảng một nửa trong số hơn 2.000 tỷ đô la tiền giấy của Hoa Kỳ đang được lưu hành là do người nước ngoài nắm giữ, theo Cục Dự trữ Liên bang Mỹ.

Nhu cầu quốc tế khổng lồ này đối với đô la chuyển thành một khoản phí bảo hiểm nhúng vào tài sản của Hoa Kỳ và có nghĩa là Hoa Kỳ đang vay với giá rẻ hơn so với bình thường - điều mà cựu tổng thống Pháp, Valéry Giscard d'Estaing, từng gọi một cách nổi tiếng là "đặc quyền quá đáng" của Hoa Kỳ. Nó cũng trao cho Hoa Kỳ quyền tác động tới hệ thống tài chính của một quốc gia khác thông qua các lệnh trừng phạt.

Tuy nhiên, nhiều người trong chính quyền của ông Trump lại cho rằng chi phí cho việc duy trì vị thế dự trữ của đồng đô la lớn hơn lợi ích, khi khiến đồng tiền của Hoa Kỳ trở nên quá mạnh và gây tổn hại cho các nhà xuất khẩu của Mỹ.

Tổng thống Donald Trump muốn làm đồng đô la yếu đi?

“Mặc dù đúng là nhu cầu về đô la đã giữ lãi suất vay của chúng ta ở mức thấp, nhưng nó cũng khiến thị trường tiền tệ bị bóp méo”, Stephen Miran, chủ tịch Hội đồng cố vấn kinh tế của chính quyền Trump, cho biết trong bài phát biểu tuần trước. “Quá trình này đã đặt gánh nặng không đáng có lên các công ty và người lao động của chúng ta, khiến sản phẩm và lao động của họ không có khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế”.

Cho dù là vô tình hay cố ý, hầu như mọi hành động mà chính quyền Trump thực hiện trong ba tháng đầu tiên đều giáng đòn mạnh vào sự hỗ trợ của đồng đô la. Tuần trước, chỉ số đô la DXY - đo lường sức mạnh của đồng tiền này so với một rổ các đồng tiền lớn nhất - đã giảm 2,8%. Đây là tuần tồi tệ thứ bảy của đồng tiền này trong ba thập kỷ qua. Đồng tiền này tiếp tục giảm trong tuần này, kéo dài mức giảm năm 2025 lên 8,2%.

Đáng chú ý nhất là đồng đô la đặc biệt yếu so với các loại tiền tệ "trú ẩn" khác thường mạnh lên khi thị trường hỗn loạn, chẳng hạn như đồng franc Thụy Sĩ và đồng yên Nhật Bản, và so với vàng. Việc đồng bạc xanh dường như bị loại khỏi câu lạc bộ tiền tệ được chọn này là một diễn biến gây sốc đối với nhiều nhà phân tích và nhà đầu tư.

Mặc dù Tổng thống Trump đảo ngược chính sách thuế quan, thiệt hại đối với đồng USD đã xảy ra”, “Thị trường đang đánh giá lại sức hấp dẫn về mặt cấu trúc của đồng đô la với tư cách là đồng tiền dự trữ toàn cầu của thế giới và đang trải qua quá trình phi đô la hóa nhanh chóng”.

Tuy nhiên, hầu hết các nhà phân tích đều cho rằng vị thế dự trữ của đồng đô la khó có thể chấm dứt, đơn giản là vì thiếu các đồng tiền thay thế khả thi. Đồng euro là một liên minh tiền tệ nhưng có 20 quốc gia khác nhau, Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ đồng nhân dân tệ, hạn chế khả năng chuyển đổi của đồng tiền này, và các loại tiền tệ như đồng franc Thụy Sĩ và đồng yên Nhật Bản quá nhỏ để có thể cạnh tranh. Có người ví von "Đồng đô la không chỉ là chiếc áo sơ mi ít hôi nhất trong tủ quần áo mà còn là chiếc áo duy nhất vừa vặn".

“Sự thống trị của đồng đô la sẽ vẫn tồn tại trong tương lai gần vì không có giải pháp thay thế khả thi nào”, Sobel tại OMFIF dự đoán. “Tôi không tin châu Âu có thể cùng hành động, và Trung Quốc rõ ràng sẽ không mở tài khoản vốn của mình trong thời gian tới. Vậy giải pháp thay thế là gì? Không có giải pháp nào cả”.

Hơn nữa, sự thống trị của đồng đô la đã ăn sâu vào cấu trúc của nền kinh tế toàn cầu, nhờ vào vô số yếu tố độc lập nhưng đan xen phức tạp, đến nỗi ngay cả chính quyền của ông Trump cũng khó có thể thay đổi cơ bản hiện trạng.

Tuy nhiên, mặc dù vai trò độc đáo của đồng đô la có thể được duy trì bởi quán tính và thiếu các lựa chọn thay thế, nhưng nó vẫn có thể mất giá. Mặc dù đã giảm vào tháng 4, chỉ số đô la DXY vẫn cao hơn 12% so với mức thấp nhất vào năm 2020 và cao hơn gần 40% so với mức thấp nhất vào đầu năm 2008. Nhiều nhà phân tích ngoại hối hiện đang thay đổi các dự báo trước đây của họ và dự đoán đồng đô la sẽ tiếp tục giảm.

Ví dụ, Goldman Sachs - trước đây rất lạc quan về đồng đô la - hiện dự đoán đồng tiền Hoa Kỳ sẽ giảm xuống còn 1,20 đô la so với đồng euro và 135 yên so với đồng yên Nhật trong 12 tháng tới, tương đương với mức giảm 6% nữa so với mức hiện tại. Các nhà phân tích ngoại hối của Goldman cảnh báo rằng "Những xu hướng tiêu cực trong quản lý và thể chế của Hoa Kỳ đang làm xói mòn đặc quyền quá đáng mà tài sản của Hoa Kỳ được hưởng từ lâu, và điều đó đang gây áp lực lên lợi nhuận tài sản của Hoa Kỳ và đồng đô la, và có thể tiếp tục như vậy trong tương lai trừ khi có sự đảo ngược".

Về dài hạn, Bill Dudley, cựu giám đốc Cục Dự trữ Liên bang New York, lập luận rằng đồng tiền của Hoa Kỳ thậm chí có thể mạnh lên. Thuế quan sẽ làm suy yếu cả nền kinh tế Hoa Kỳ và thúc đẩy lạm phát, trong khi ở những nơi khác, tác động đến tăng trưởng kinh tế có thể rõ rệt hơn nhiều, Dudley lập luận. Điều đó có nghĩa là các ngân hàng trung ương khác có khả năng cắt giảm lãi suất mạnh hơn Fed và có thể khiến các loại tiền tệ đó suy yếu so với đồng đô la.

Tuy nhiên những người khác thì bi quan hơn. Stephen Jen, một chiến lược gia ngoại hối lâu năm và là người đứng đầu Eurizon SLJ Capital, từ lâu đã chỉ ra rằng rất nhiều điều kỳ lạ về kinh tế vĩ mô - chẳng hạn như thu nhập đô la trung bình của Mississippi, tiểu bang nghèo nhất của Hoa Kỳ, tương đương với Đức và Vương quốc Anh, và cao hơn đáng kể so với Nhật Bản - được giải thích tốt nhất bằng đồng đô la được định giá quá cao "một cách thô thiển".

Jen ước tính rằng đồng đô la được định giá cao hơn khoảng 19% so với các đồng tiền chính của nó và cho rằng nó có thể yếu hơn nữa nếu suy thoái kinh tế của Hoa Kỳ quá mạnh đến mức buộc Cục Dự trữ Liên bang phải cắt giảm lãi suất mạnh mẽ. Khi đó, các lực lượng theo chu kỳ, cấu trúc và chính trị sẽ cùng nhau hợp sức làm suy yếu đáng kể đồng đô la.

“Các vì sao đang liên kết để đồng đô la bắt đầu quá trình điều chỉnh kéo dài nhiều năm”, Jen viết trong một lá thư gửi cho khách hàng tuần trước. “Việc định giá quá cao đồng đô la là một yếu tố góp phần khiến Hoa Kỳ mất đi khả năng cạnh tranh trong những năm qua, và thâm hụt thương mại và thuế quan gia tăng là phản ứng trước thực tế khó chịu này”.

Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cảnh báo rằng sự sẵn sàng, thậm chí là háo hức, của chính quyền Trump trong việc đảo ngược các chuẩn mực có nghĩa là các vấn đề trước đây không thể nghĩ tới hiện đang được thảo luận công khai. Những vấn đề này bao gồm từ những mối nguy hiểm cụ thể, chẳng hạn như liệu tính độc lập của Cục Dự trữ Liên bang có bị đe dọa hay không, cho đến những gợi ý từng được coi là viển vông - chẳng hạn như liệu Hoa Kỳ có thể áp dụng thuế đối với các giao dịch mua trái phiếu Kho bạc, kiểm soát vốn, rút ​​khỏi các tổ chức như IMF hay thậm chí đe dọa vỡ nợ có chọn lọc hay không.

"Đây là những câu hỏi gây sốc, nhưng chúng hiện đang được đặt ra", Ajay Rajadhyaksha, chủ tịch nghiên cứu toàn cầu tại Barclays, cho biết. "Chúng ta không thể nhắm mắt làm ngơ trước điều đó".

Điều này có nghĩa là một cuộc di cư dần dần của các nhà đầu tư có thể là điều không thể tránh khỏi ngay cả khi chính quyền Trump tiếp tục rút lui khỏi các vị thế hiếu chiến đã được đặt ra trong ba tháng đầu tiên. "Mối quan tâm thực sự của chúng tôi là trong khi Trump có thể cắt giảm một vài thỏa thuận thuế quan, khi vấn đề là sự mất lòng tin rộng rãi hơn vào Hoa Kỳ, thì ngay cả một sự rút lui toàn diện hơn về thương mại cũng có thể không hiệu quả", Sarah Bianchi, một nhà phân tích cấp cao tại Evercore ISI, một ngân hàng đầu tư của Hoa Kỳ, lập luận.

Như Walter Wriston, cố giám đốc Citicorp, một trong những người khổng lồ của ngành ngân hàng Mỹ, đã từng nhận xét: "Vốn đi đến nơi được chào đón và ở lại nơi được đối xử tốt". Trong gần một thế kỷ, Hoa Kỳ đã là điểm đến cuối cùng của thế giới về tiền bạc. Bây giờ, các nhà đầu tư đột nhiên lo lắng rằng điều này có thể không còn đúng nữa và hậu quả có thể rất nghiêm trọng.