Sau khi thoát khỏi giai đoạn kiểm soát chặt chẽ nhất trong đại dịch Covid-19, nền kinh tế Trung Quốc trong năm 2023 được kỳ vọng sẽ bùng nổ trở lại để giúp thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu. Tuy nhiên, Trung Quốc đang phải đối mặt với một loạt các vấn đề: Chi tiêu của người tiêu dùng trì trệ, thị trường bất động sản chao đảo, xuất khẩu sụt giảm trong bối cảnh Mỹ nỗ lực “giảm thiểu rủi ro”, tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên cao kỷ lục và nợ chính quyền địa phương cao ngất ngưởng.

Tác động của những căng thẳng này đang bắt đầu được cảm nhận trên toàn cầu đối với mọi thứ, từ giá cả hàng hóa đến thị trường chứng khoán. Điều đó đã làm dấy lên câu hỏi về việc liệu nền kinh tế Trung Quốc có đang hướng tới tình trạng bất ổn giống Nhật Bản từng gặp phải sau 30 năm tăng trưởng chưa từng thấy hay không?

Nền kinh tế Trung Quốc đang diễn biến tệ đến mức nào?

Mục tiêu chính thức của Trung Quốc là tăng trưởng khoảng 5% trong năm nay. Trong một nền kinh tế thế giới dự kiến sẽ tăng trưởng ít ỏi 2,8% vào năm 2023, điều đó thoạt nhìn không quá tồi tệ. Tuy nhiên, thực tế là Trung Quốc vẫn tuân theo các quy tắc Zero Covid vào năm 2022 khiến tăng trưởng cho năm 2023 sẽ gần với mức 3%, thấp hơn một nửa mức trung bình trước đại dịch.

Ngoài ra, tỷ lệ lạm phát tiêu dùng của Trung Quốc không thay đổi trong tháng 6 trong khi định giá tại cổng nhà máy giảm hơn nửa, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ giảm phát - một vòng xoáy giá cả đi xuống gây thiệt hại tới mức có thể phá hủy nền kinh tế.

Rất nhiều việc làm và hoạt động sản xuất của thế giới phụ thuộc vào Trung Quốc, với thị trường rộng lớn và sàn nhà máy. IMF dự báo Trung Quốc sẽ là nước đóng góp hàng đầu cho tăng trưởng toàn cầu trong 5 năm tới, với tỷ trọng dự kiến chiếm 22,6% tổng tăng trưởng thế giới - gấp đôi so với Mỹ. Cách chính mà sự mở rộng của Trung Quốc có tác động đến các doanh nghiệp trên toàn thế giới là thông qua thương mại và các nước xuất khẩu khoáng sản như Brazil và Úc đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi chu kỳ cơ sở hạ tầng và bất động sản của Trung Quốc.

Giá các mặt hàng chủ chốt bao gồm thép cây và quặng sắt kỳ hạn giảm trong năm nay do nhu cầu tại quốc gia tiêu thụ kim loại lớn nhất thế giới không tăng mạnh như kỳ vọng của các nhà giao dịch. Sự sụt giảm đang ảnh hưởng đặc biệt đến các nhà xuất khẩu hàng hóa công nghệ cao, với các lô hàng từ Hàn Quốc giảm ở mức hai con số mỗi tháng trong nửa đầu năm nay.

Sau nhiều năm bị hạn chế bởi Covid-19, du khách Trung Quốc vẫn chưa tiếp tục đi du lịch nước ngoài vì thu nhập và niềm tin vào công việc của họ vẫn còn yếu, gây tổn hại cho các quốc gia phụ thuộc vào du lịch. Với nguy cơ lãi suất tiếp tục tăng khiến Mỹ rơi vào suy thoái, viễn cảnh hai cường quốc kinh tế của thế giới đồng thời lao dốc ngày càng lớn, gây thêm nỗi đau cho tất cả mọi người.

Rắc rối nằm ở đâu?

Nền kinh tế trị giá 18 nghìn tỷ USD của Trung Quốc đang gặp khó khăn trong nhiều lĩnh vực. Dữ liệu được công bố vào cuối tháng 6 cho thấy hoạt động sản xuất bị thu hẹp trở lại. Xuất khẩu - một hỗ trợ nhất quán trong thời kỳ đại dịch khi các nhà máy Trung Quốc gấp rút đáp ứng các đơn đặt hàng của Mỹ và châu Âu - đã giảm sút. Kể từ khi đạt đỉnh kỷ lục 340 tỷ USD vào tháng 12/2021, xuất khẩu đã giảm xuống còn 284 tỷ USD trong tháng 5 do lãi suất tăng ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế ở Mỹ và châu Âu.

Làm trầm trọng thêm tình hình là những nỗ lực của Mỹ nhằm cắt đứt Trung Quốc khỏi nguồn cung cấp chất bán dẫn tiên tiến và các công nghệ khác được thiết lập để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong tương lai.

Tổng nhập khẩu hàng hóa của Trung Quốc đã giảm 6,7% trên cơ sở hàng năm trong 5 tháng đầu năm nay, sau khi tăng 1,1% vào năm 2022. Nợ ẩn cũng là một rắc rối khác. Các thành phố tăng cường các khoản vay ngoài sổ sách như vậy trong thời kỳ đại dịch vì một nguồn doanh thu truyền thống hơn là bán đất cho các nhà phát triển bất động sản - đã cạn kiệt do suy thoái nhà ở.

Trong một kịch bản mà hoạt động xây dựng bất động sản sụp đổ, doanh số bán đất giảm ảnh hưởng đến chi tiêu của chính phủ, suy thoái kinh tế của Mỹ làm suy yếu nhu cầu toàn cầu và nền kinh tế Trung Quốc chuyển sang chế độ tránh rủi ro - nơi các nhà giao dịch tập trung vào việc bảo vệ vốn – mô hình dự báo của Bloomberg cho thấy tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc sẽ bị giảm thêm 1,2 điểm phần trăm nữa.

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã cắt giảm lãi suất vào tháng 6, một công cụ truyền thống để hỗ trợ tăng trưởng. Động thái bất ngờ này làm tăng kỳ vọng về nhiều biện pháp kích thích tài chính và tiền tệ hơn. Các khả năng được đưa ra bao gồm nới lỏng hơn nữa các hạn chế về tài sản, giảm thuế cho người tiêu dùng, đầu tư cơ sở hạ tầng nhiều hơn và khuyến khích các nhà sản xuất, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao.

Nhưng kể từ đầu tháng 7, những thay đổi chính sách phần lớn đã được gia tăng, chẳng hạn như kéo dài thời gian giảm thuế cho các phương tiện sử dụng năng lượng mới đến năm 2027. Mức nợ công cao và những nỗ lực của chính phủ nhằm hạn chế đầu cơ bất động sản có thể cản trở bất kỳ kế hoạch chi tiêu lớn nào. Các ngân hàng nhà nước lớn nhất đã bắt đầu cung cấp các khoản vay với kỳ hạn cực dài và giảm lãi suất tạm thời để giúp ngăn chặn khủng hoảng tín dụng. Một số thành phố đã hạ thấp các yêu cầu thanh toán trước và loại bỏ các hạn chế về việc mua nhiều bất động sản để giúp vực dậy thị trường bất động sản.

Triển vọng nào cho nền kinh tế Trung Quốc?

Tình trạng thừa cung lớn về nhà ở có nghĩa là sẽ phải mất một khoảng thời gian để bất kỳ kích thích bất động sản nào chuyển sang hoạt động xây dựng thực tế, nếu có. Với dân số ngày càng giảm và quá trình đô thị hóa chậm lại, có ít yếu tố cơ cấu thúc đẩy nhu cầu nhà ở tại Trung Quốc hơn.

Điều đó có nghĩa là nước này có thể phải đối mặt với một giai đoạn tăng trưởng yếu kéo dài trong khi giải quyết các vấn đề nợ nần, giống như Nhật Bản đã làm trong cái gọi là “thập kỷ mất mát” sau khi bong bóng thị trường chứng khoán và bất động sản vỡ tung. Nhìn chung, các động lực này có nguy cơ cản trở đà vượt Mỹ trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới của Trung Quốc, điều đã được chứng minh là có thể xảy ra ngay từ đầu những năm 2030.