Theo một cuộc thăm dò được công bố vào tháng 7 bởi Trung tâm Nghiên cứu Pew, chưa đến 2/5 người Mỹ sẽ xem xét việc mua một chiếc xe điện (EV). Mặc dù mạng lưới sạc ngày càng mở rộng và có nhiều mẫu mã xe điện để lựa chọn, đây rõ ràng là một tỷ lệ nhỏ hơn so với năm trước.

HỤT HƠI

Trong quý 3/2023, các xe chạy bằng pin chiếm 8% trong tổng số xe ô tô bán ra. Cho đến nay, có ít hơn 1 triệu chiếc xe điện (không tính các loại xe hybrid) được bán tại Mỹ, ít hơn một chút so với ở châu Âu. Trong khi đó, những người lái xe ở Trung Quốc mua gần gấp bốn lần con số kể trên.

Trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 9, General Motors (GM) chỉ bán được 20.000 chiếc xe điện trên thị trường trong nước, so với hơn 600.000 chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch. Đến nay, đã có đến 92 ngày xe điện đang chờ bán tại các đại lý, so với 54 ngày của các loại xe tiêu thụ nhiên liệu khác. Ngoại trừ California, Florida và Texas, cùng chiếm hơn một nửa đăng ký xe điện tại Mỹ, xe ô tô điện chủ yếu vẫn còn là một điều kỳ lạ.

Nhu cầu không đạt được kỳ vọng đang thúc đẩy các hãng ô tô Mỹ phải xem xét lại một số kế hoạch điện hóa của họ. Tháng 10, Ford thông báo sẽ trì hoãn khoản đầu tư 12 tỷ USD vào xe điện. Cùng tháng đó, GM hoãn kế hoạch 4 tỷ USD để chuyển đổi một nhà máy hiện tại thành nhà máy sản xuất xe bán tải điện thêm một năm. Ông lớn này cũng bỏ các mục tiêu sản xuất xe điện của mình, bao gồm mục tiêu sản xuất 100.000 chiếc xe điện trong nửa cuối năm nay mà không đặt ra mục tiêu mới.

Các nhà sản xuất pin đã hợp tác với các hãng ô tô để xây dựng nhà máy sản xuất pin ở Mỹ cũng trở nên thận trọng. Tháng 9, SK Battery đã sa thải hơn 100 nhân viên và giảm sản lượng tại một nhà máy ở Georgia. Tháng 11, LG Energy, một công ty Hàn Quốc khác, thông báo sa thải 170 nhân viên tại nhà máy ở Michigan.

Trở ngại lớn nhất đối với sự nhiệt huyết cao hơn đối với ô tô điện ở Mỹ là giá cả.

Tất cả điều này tạo ra những cạm bẫy trên con đường hướng tới thế giới toàn ô tô điện ở Mỹ. Khả năng của ngành công nghiệp ô tô để vượt qua những thách thức này sẽ quyết định số phận của quá trình chuyển đổi năng lượng của thế giới. Và, vì ô tô khách đóng góp 1/5 tổng lượng khí thải carbon của Mỹ, việc này cũng sẽ ảnh hưởng đến các nỗ lực giảm carbon của đất nước.

Trở ngại lớn nhất đối với sự nhiệt huyết cao hơn đối với ô tô điện ở Mỹ là giá cả. Trung bình, ô tô điện ở đây bán với giá 52.000 USD, theo ước tính của Cox Automotive, một công ty tư vấn. Điều này không chênh lệch nhiều so với mức 48.000 USD mà người Mỹ thường trả cho một chiếc xe chạy bằng xăng. Nhưng tổng chi phí sở hữu, kết hợp giá bán của một chiếc xe và chi phí vận hành trong năm khiến con số cuối cùng sẽ biến đổi nhiều hơn.

Với mức 65.000 USD, chiếc ô tô điện điển hình đắt hơn 9.000 USD so với một chiếc ô tô chạy bằng xăng (do các yếu tố như cần phải lắp đặt một bộ sạc tại nhà với giá cao, bảo hiểm đắt hơn và, ít nhất so với châu Âu và Trung Quốc, giá xăng rẻ hơn). Trong cuộc họp doanh số bán hàng mới nhất của Ford, các nhà quản lý than phiền rằng người Mỹ đang "không chịu trả thêm chi phí" cho ô tô điện.

Một khoản giảm thuế mới lên đến 7.500 USD cho việc mua ô tô điện giảm bớt một số bất lợi về chi phí này. Nhưng đặc điểm này chỉ áp dụng cho các ô tô có pin được sản xuất hoặc lắp ráp ở Bắc Mỹ hoặc có chứa khoáng chất quan trọng từ các quốc gia có hiệp định tự do thương mại với Mỹ.

Điều này cũng khá phức tạp: Người mua cần nộp một biểu mẫu kèm với tờ khai thu nhập liên bang của họ. Trong khi đó, sự áp dụng thấp, tính mới và công nghệ thay đổi nhanh chóng của ô tô điện khiến cho người mua khó có thể đánh giá được tốc độ mà mất giá, điều này có thể khiến một số người từ chối việc mua.

Nhiều người có thể bị những vấn đề chất lượng làm nản chí. Trong vài năm gần đây, một số chiếc ô tô điện đã được thu hồi vì các bộ pin lỗi. Theo cuộc khảo sát về chất lượng của J.D. Power, một công ty nghiên cứu, bảy trong số mười mô hình ô tô gặp vấn đề cơ bản, như với tay nắm cửa, là các mô hình ô tô điện.

Nhìn chung, một chiếc xe điện nhiều tính năng hấp dẫn và giá rẻ thì thường mang lại giá trị tốt hơn. Nhưng ở Mỹ, rất khó khăn để tìm một chiếc xe điện nào dưới 30.000 USD.

Các hãng ô tô Mỹ đã đi theo Tesla, người tiên phong trong lĩnh vực ô tô điện, tập trung trước tiên vào các mô hình cao cấp có lợi nhuận cao hơn thay vì các ô tô điện phổ thông.

GM và Honda, một ông lớn của Nhật Bản, gần đây đã bỏ kế hoạch 5 tỷ USD của họ để sản xuất một chiếc ô tô điện giá rẻ. Các mô hình ô tô điện giá rẻ và chất lượng tốt từ Trung Quốc, như BYD, đã biến Trung Quốc thành thị trường ô tô điện lớn nhất thế giới và hiện đang đổ về châu Âu. Tuy nhiên, chúng đều bị loại trừ khỏi Mỹ do thuế cao và các rào cản khác.

Mới đây nhất, GM cho biết họ đang có kế hoạch rút tiền đầu tư khỏi mảng xe điện để tăng cổ tức và mua lại cổ phiếu nhằm xoa dịu cổ đông.

Động thái này của CEO Mary Barra thuộc GM là để đảm bảo niềm tin của nhà đầu tư về tình hình kinh doanh của hãng sau công cuộc đổ tiền vào xe điện không như mong đợi.

Tập đoàn xe hơi nổi tiếng này cho hay họ dự định sẽ chi 10 tỷ USD để mua lại cổ phiếu trong năm sau, tương ứng đợt mua lại cổ phiếu lớn nhất từ trước đến nay của hãng.

Số tiền này sẽ được lấy từ ngân sách đầu tư cho xe điện và phát triển công nghệ tự lái trước đó, do thị trường ô tô điện không bùng nổ như kỳ vọng khiến hãng phải cắt giảm đầu tư.

XE XĂNG LÀ CHÂN ÁI

Tất cả điều này khiến ngành công nghiệp ô tô của Mỹ trải qua một vòng xoay. Sự không sẵn lòng của người tiêu dùng chi tiêu cho những chiếc ô tô điện đắt tiền đang buộc các nhà sản xuất phải đưa ra những ưu đãi lớn để xả hàng. Tesla đã giảm giá nhiều lần trong năm qua. Các nhà sản xuất ô tô đang tặng ưu đãi trung bình gần 10% cho xe điện của họ, gấp đôi so với ô tô chạy xăng.

Nhưng điều này lại làm cho việc kiếm lời từ năng lượng pin trở nên khó khăn hơn. Bộ phận ô tô điện của Ford đang lỗ khoảng 62.000 USD cho mỗi chiếc xe bán ra, trái ngược với lợi nhuận ròng là 2.500 USD cho mỗi chiếc ô tô chạy xăng của công ty. Các khoản lỗ tiếp tục có thể làm giảm ham muốn của các công ty ô tô để đầu tư vào các dòng xe điện rộng lớn hơn có thể thu hút khách hàng.

Các hãng ô tô Mỹ vẫn hy vọng họ có thể thoát khỏi vòng luẩn quẩn này. Họ chủ yếu đang trì hoãn các hoạt động đầu tư vào ô tô điện ở Mỹ thay vì ngừng triển khai hoàn toàn chúng. Trong những năm tới, dự kiến nhiều công ty sẽ giới thiệu các "nền tảng" điện chuyên sâu, là cột sống cấu trúc của chiếc ô tô, thay vì chồng các viên pin lên các khung xương ô tô chạy xăng hiện tại.

Dĩ nhiên, một số vấn đề chất lượng của ô tô điện là những vấn đề ban đầu, điển hình cho tất cả các mô hình mới, cho dù chúng chạy bằng điện hay xăng, và sẽ được giải quyết khi dây chuyền sản xuất trở nên mạnh mẽ hơn. Và từ tháng 1, các khoản giảm thuế cho ô tô điện cũng sẽ được áp dụng ngay tại điểm bán, làm giảm bớt gánh nặng cho người mua.

Tất cả điều này cuối cùng có thể sẽ cải thiện chất lượng, mở rộng dải sản phẩm, giảm giá và, nếu may mắn, tạo ra lợi nhuận cho các công ty ô tô. Tuy nhiên, có thể sẽ phải mất thời gian hơn so với những kỳ vọng ban đầu.

Tesla cũng đang gặp khó khăn khi liên tục phải giảm giá xe điện, chấp nhận mất lợi nhuận để thu hút khách hàng.

Tờ WSJ cho hay cơn sốt xe điện trước sự thành công của Tesla cũng như các hãng xe điện Trung Quốc đã khiến GM đổ hàng tỷ USD cho mảng này nhằm bắt kịp xu thế.

Thế nhưng sự ảm đạm về doanh số trong quý vừa qua đã khiến GM nhận ra được sự thật rằng thị trường không "màu hồng" như họ nghĩ. Tiếp đó là những cuộc đình công của liên đoàn càng khiến cổ phiếu của GM chịu ảnh hưởng.

Trước tình hình cổ đông đang ngày càng bất bình, CEO Barra đã phải thực hiện cắt giảm đầu tư cho xe điện và chuyển hướng sang phân phối lợi nhuận cho nhà đầu tư.

Chính vị CEO này đã phải xin lỗi cổ đông lẫn nhà đầu tư khi trước đó đặt cược danh tiếng của mình cho kế hoạch phát triển xe điện.

Ngoài ra, GM cũng cho biết sẽ tái tập trung vào các mảng kinh doanh chính của hãng mà cụ thể là dòng xe tải và SUV chạy xăng-dầu.

Phía GM cho biết doanh nghiệp sẽ đạt mức lợi nhuận cao trong năm 2023 bất chấp cuộc đình công kéo dài 6 tuần của liên đoàn lao động khiến hãng mất 1,1 tỷ USD lợi nhuận trong quý III-IV/2023.

Theo ước tính, GM sẽ đạt lợi nhuận hoạt động cả năm là 11,7-12,7 tỷ USD sau khi đã trừ những thiệt hại từ cuộc đình công.

"Lợi nhuận và khả năng tạo ra dòng tiền từ hoạt động kinh doanh xe xăng của công ty vẫn rất mạnh mẽ", CEO Barra tái khẳng định trong bức thư gửi cổ đông ngày 29/11/2023.

Thách thức ở mảng xe điện đã khiến giá cổ phiếu GM giảm 14% giá trị từ đầu năm đến nay, xuống ngưỡng thấp nhất trong 3 năm qua. Tuy nhiên tuyên bố trả cổ tức phiên 29/11 đã làm giá cổ phiếu tăng 10%.