Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen mở màn cuộc chiến xe điện EU-Trung Quốc với quyết định điều tra trợ cấp xe điện của Trung Quốc. Quyết định này khiến các hãng xe "cựu lục địa" khấp khởi nhưng đồng thời cũng gợi lại những ký ức cay đắng về cuộc đối đầu giữa Brussels và Bắc Kinh một thập kỷ trước trong lĩnh vực pin mặt trời. Cuộc chiến mà Liên minh châu Âu đã bị khuất phục.

NỖI ĐAU ĐÁNH ĐỔI

Chắc chắn rằng sau vụ pin mặt trời, đã có những bài học được rút ra trước khi lãnh đạo EU tỏ ra rất quyết đoán trong một cuộc xung đột mà nguy cơ rủi ro thương mại cao hơn rất nhiều. Chấp nhận mất ngành công nghiệp pin mặt trời tương đối nhỏ là một chuyện, nhưng thất bại trong cuộc chiến chuyển đổi xanh của ngành công nghiệp ô tô là không thể được phép xảy ra.

Đó không chỉ là quan điểm của EU mà còn là mong muốn của người đã chịu thua hơn một thập kỷ trước: Cựu giám đốc thương mại EU - Karel De Gucht.

Ông Karel De Gucht là người thúc đẩy các biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp chống lại các doanh nghiệp Trung Quốc vì đã bán phá giá vào thị trường châu Âu các sản phẩm tấm pin mặt trời và thiết bị viễn thông vào năm 2012 và 2013. Tuy nhiên, bằng một cách nào đó, các nước EU sau đó đã quay ra chống lại nhau để cuối cùng chấp nhận thua trong cuộc chiến mà chính họ đã khơi mào.

“Không có sự đồng thuận nào trong Ủy ban Châu Âu về các tấm pin mặt trời vào thời điểm đó. Có rất nhiều áp lực từ Trung Quốc đối với các quốc gia thành viên, những người lo sợ bị trả thù”, Karel De Gucht chua chát nhớ lại thất bại trong nhiệm kỳ 2010-14 của ông.

“Vì vậy, cho tới khi chúng tôi sẵn sàng hành động, ngành công nghiệp năng lượng mặt trời ở châu Âu hầu như không còn gì. Các biện pháp cũng không đủ mạnh vì thiếu sự đồng thuận trong Ủy ban.”

Có tới 18 nước EU đã phản đối De Gucht trong việc áp thuế. Và kết cục là EU chấp nhận giải pháp thương lượng.

Tuy nhiên, khi được hỏi về quyết định điều tra chống trợ cấp với xe điện Trung Quốc lần này của EU, ông Karel De Gucht khẳng định “Sẽ có sự khác biệt lớn.”

THỜI THẾ ĐÃ THAY ĐỔI?

Sau thông báo của bà von der Leyen, các chuyên gia đều thống nhất quan điểm: Với sự ủng hộ của EU, đã tới lúc bà von der Leyen phải chấp nhận rằng sẽ không còn khả năng duy trì mối quan hệ thương mại bình thường với Trung Quốc. Thay vào đó, đã đến lúc EU phải tăng cường an ninh kinh tế của mình và tránh việc quá phụ thuộc về mặt kinh tế vào Trung Quốc.

Marie-Pierre Vedrenne, đại biểu Nghị viện châu Âu, đảng viên Đảng phục hưng Pháp của ông Emmanuel Macron, cho biết: “Chúng tôi chắc chắn đã học được bài học từ quá khứ".

Von der Leyen cũng đã đề cập đến sự mất mát của ngành công nghiệp năng lượng mặt trời châu Âu trong bài phát biểu vào tuần trước. Bà nói với các nhà lập pháp châu Âu: “Chúng ta không quên các hoạt động thương mại không công bằng của Trung Quốc đã ảnh hưởng đến ngành năng lượng mặt trời của chúng ta như thế nào. Nhiều doanh nghiệp non trẻ đã bị đẩy ra ngoài bởi các đối thủ Trung Quốc được trợ cấp quá mức”.

Trên thực tế, khi phát động "cuộc chiến xe điện" bà Von der Leyen chắc chắn hiểu rằng rủi ro lần này còn cao hơn nhiều: Doanh số bán xe điện toàn cầu được dự báo sẽ tăng gần 1/3 chỉ riêng vào năm 2023 lên hơn 14 triệu chiếc - trị giá 560 tỷ USD.

Elvire Fabry, một chuyên gia tại Viện Jacques Delors, Paris cho biết: “Phản ứng từ phía châu Âu diễn ra nhanh hơn đối với xe điện, chính xác là vì chúng tôi đã có tiền lệ về tấm pin mặt trời và chúng tôi đang đối phó với một lĩnh vực đóng vai trò lớn hơn nhiều trong nền kinh tế châu Âu”.

Ngành công nghiệp ô tô châu Âu đang đứng trước một thử thách lớn. Có thể đã quá muộn vì sự thống trị của Trung Quốc trong lĩnh vực xe điện đã được hình thành hơn một thập kỷ. Không có chuỗi cung ứng pin được phát triển riêng để thay thế động cơ đốt trong, chính sách công nghiệp thân thiện với khí hậu của EU không thể phát huy lợi thế cạnh tranh với Trung Quốc trong ngành ô tô.

“Có một sự thay đổi hoàn toàn trong một ngành công nghiệp then chốt. Nếu châu Âu không cùng nhau hành động, họ sẽ mất vai trò dẫn đầu trong ngành đó”, Holger Hestermeyer, giáo sư luật tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Vienna, cho biết.

THUỐC THỬ CHO TÍNH ĐOÀN KẾT CỦA EU

EU đã bắt đầu cuộc chiến xe điện với rất nhiều quyết tâm. Đơn giản là đây không chỉ đơn giản là cuộc chiến xe điện. Nếu chiến thắng, EU sẽ có "thế" để tiếp tục nói chuyện với Trung Quốc trong nỗ lực giảm thâm hụt thương mại EU-Trung Quốc, vốn đã lên tới 396 tỷ euro vào năm ngoái. Con số mà Ủy viên thương mại EU mô tả là mức “thâm hụt thương mại cao nhất trong lịch sử nhân loại". Nhưng cũng không loại trừ trường hợp cuộc chiến xe điện sẽ kết thúc giống như tranh chấp về năng lượng mặt trời 10 năm trước: Chẳng đi đến đâu.

Nguy cơ trước mắt nhất là sự trả đũa thương mại của Trung Quốc, có thể gây áp lực chính trị lên Ủy ban châu Âu thông qua các nước EU.

John Clancy, một nhà tư vấn độc lập, người phát ngôn thương mại của Ủy ban tại thời điểm điều tra năng lượng mặt trời, nhớ lại chiến thuật "chia để trị" của Trung Quốc. “Họ nhắm vào tất cả các lĩnh vực nhạy cảm hơn ở các quốc gia thành viên. Trong trường hợp của Pháp, họ nhắm tới nông nghiệp và đặc biệt là xuất khẩu rượu vang cao cấp sang Trung Quốc," ông nói.

"Và Hiệp hội rượu vang Pháp là những người đầu tiên đập cửa Berlaymont (Trụ sở Ủy ban châu Âu - EC) và la hét đòi Chủ tịch Ủy ban hủy bỏ vụ việc”, John Clancy ngao ngán.

Tuy nhiên, cũng có những hi vọng khác về sự đoàn kết của EU. Như trường hợp Bắc Kinh chặn hầu hết thương mại với Lithuania, quốc gia thành viên EU vào năm 2021. Khi đó, các nước EU đã tập hợp lại để ủng hộ Lithuania, khiến cuộc tranh chấp đó giống một cuộc chiến giữa David và Goliath.

Đối với Fabry, cái mà bà hi vọng không chỉ là EU cần rút ra bài học từ vụ pin mặt trời mà còn là về một Liên minh châu Âu tự tin hơn.

“Cuối cùng chúng tôi đã có một Ủy ban quyết đoán hơn và sẵn sàng đối đầu với Trung Quốc. Chính xác bởi vì chúng tôi đã học được bài học về vấn đề pin mặt trời, đó là sự thỏa hiệp chỉ có thể dẫn đến sự phụ thuộc lớn hơn” bà chia sẻ.

Tuy nhiên, hi vọng của Fabry cũng đang đứng trước rủi ro về thời gian.

Các cuộc điều tra chống trợ cấp thường mất ít nhất một năm, nghĩa là Ủy ban nhiệm kỳ tiếp theo mới là người sẽ quyết định có nên phát động một cuộc chiến thương mại toàn diện với Trung Quốc hay không.

Sự không chắc chắn này đã mang lại cho Trung Quốc nhiều cơ sở để đối phó hơn: “Thật kỳ lạ khi Chủ tịch Ủy ban Châu Âu lại công bố một biện pháp thương mại lớn như vậy vào cuối nhiệm kỳ của mình. Trong bất kỳ hành động nào, bạn phải là người có khả năng thực hiện được”, Clancy băn khoăn.

Về vấn đề này, De Gucht lập luận rằng vì tính thời điểm nên Ủy ban lẽ ra phải chọn một thủ tục khác thay vì điều tra chống trợ cấp. “Tất nhiên là có trợ cấp. Nhưng việc kết nối những khoản trợ cấp đó với vị thế yếu kém hiện tại của châu Âu trên thị trường đó là điều khó khăn hơn nhiều”. Ngoài ra, bản thân EU cũng đang trợ cấp rất nhiều cho ngành này, De Gucht cho biết.

Theo cựu ủy viên thương mại người Bỉ, một cuộc điều tra tự vệ có thể dẫn đến kết quả dễ dàng và nhanh chóng hơn. Nó cũng sẽ làm giảm cơ hội trả đũa, vì nó sẽ không buộc tội Trung Quốc mà chỉ đơn giản một hình thức kiểm soát thị phần của Trung Quốc trên thị trường xe điện châu Âu.

De Gucht cho biết, một cuộc điều tra về biện pháp tự vệ cũng sẽ buộc EU phải hành động: “Cần thống nhất rằng: Tình hình mà chúng ta đang phải đối mặt một phần là trách nhiệm của châu Âu. EU đã không nhận ra đủ nhanh rủi ro thị trường của xe điện là gì và giờ họ phải cố gắng sửa chữa sai lầm ấy”.