Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, tháng 6/2024, kim ngạch xuất khẩu cá tra đạt gần 172 triệu USD, tăng 20% so với cùng kỳ năm ngoái. Lũy kế xuất khẩu cá tra 6 tháng đầu năm nay đạt 918 triệu USD, tăng 5% so với 6 tháng đầu năm 2023.

Chỉ trong nửa đầu tháng 7, xuất khẩu cá tra Việt Nam đạt 85 triệu USD, tăng 22% so với cùng kỳ năm 2023. Lũy kế xuất khẩu tính đến ngày 15/7 đạt hơn 1 tỷ USD, tăng 6% so với cùng kỳ năm ngoái.

Hiện nay, các sản phẩm từ cá tra của Việt Nam đã được xuất khẩu sang gần 140 quốc gia trên thế giới. Những thị trường lớn gồm Trung Quốc, Mỹ, EU. Dù được người tiêu dùng ưa chuộng, nhưng cá tra Việt Nam vẫn đang phải đối diện với nhiều thách thức lớn, đặc biệt là sự cạnh tranh với các mặt hàng tương tự có giá trị dinh dưỡng cao. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản (VASEP) đã chỉ ra những đối thủ “nặng ký” của sản phẩm cá tra Việt Nam trên chặng đường cạnh tranh khốc liệt, giành thị phần thế giới.

Trong đó, cạnh tranh trực tiếp với cá tra là cá tuyết, được coi là "vua" của các loại cá, cá tuyết có giá trị thương hiệu cao, chất lượng thịt tốt, giá trị dinh dưỡng dồi dào, giàu protein, vitamin và khoáng chất, đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng cao, do đó đây là loài có vị trí cao cấp trong ẩm thực nhiều quốc gia. Tuy nhiên, giá thành cao do mùa vụ và nguồn cung hạn chế là những rào cản lớn.

Cá tuyết cũng là loại cá thịt trắng được ưa chuộng và tiêu thụ nhiều nhất tại Mỹ, đặc biệt là phile cá tuyết đông lạnh mã HS 030471. Năm 2023, nhập khẩu sản phẩm này vào Mỹ đạt 475 triệu USD, giảm 22% so với cùng kỳ, chiếm 27% trong tổng cá thịt trắng Mỹ nhập khẩu từ thế giới.

Bên cạnh tuyết, cá minh thái (Hake) là một lựa chọn thay thế tốt nhất với vị ngọt, ít béo và giá cả phải chăng và ổn định hơn so với các loài cá khác. Tuy nhiên, cá minh thái ít đa dạng về sản phẩm và thường được sử dụng để chế biến các sản phẩm cơ bản như cá viên, cá fillet. Theo ITC, nửa đầu năm nay,nhập khẩu cá minh thái Alaska đông lạnh mã HS 030367 của Trung Quốc đạt hơn 353 triệu USD, giảm 23% so với cùng kỳ năm 2023. Tính đến nay, năm 2019 ghi nhận là năm Trung Quốc tiêu thụ nhiều nhất sản phẩm này, với gần 941 triệu USD, tăng 44% so với cùng kỳ.

Cá rô phi cũng giàu protein và các axit amin thiết yếu, giá thành của cá rô phi thường khá cạnh tranh trên thị trường. Cá rô phi, đặc biệt là sản phẩm phile cá rô phi đông lạnh, là sản phẩm được ưa thích tại Mỹ, chỉ sau phile cá tuyết cod. Theo ITC, năm 2023, Mỹ nhập khẩu 372 triệu USD sản phẩm này, cũng có giảm 28% so với năm 2022 nhưng vẫn có kim ngạch nhập khẩu tương đối cao.

Tại Việt Nam, cá tra có diện tích nuôi trồng lớn nhất thế giới nên có nhiều lợi thế riêng biệt. So với những loại cá có giá trị dinh dưỡng tương tự, cá tra Việt Nam thường có giá thành thấp hơn so với các loại cá thịt trắng khác, giúp thu hút được nhiều khách hàng, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi; Cá tra Việt Nam cũng đem lại nguồn cung lớn, đảm bảo phần lớn nhu cầu của các quốc gia nhập khẩu sản phẩm này.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, cá tra Việt Nam vẫn đang đối diện một số khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm như còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giống, thức ăn, môi trường nuôi trồng; Phải đối mặt với nhiều rào cản thương mại như thuế nhập khẩu, các quy định kỹ thuật...

Các hoạt động cạnh tranh không lành mạnh như bán phá giá, gian lận thương mại có thể làm ảnh hưởng đến uy tín của cá tra Việt Nam trên thị trường quốc tế; Việc các thị trường thay đổi chính sách trong khi chi phí sản xuất cá tra ngày càng tăng do giá nguyên liệu đầu vào tăng, chi phí nhân công tăng, cũng ảnh hưởng đến xuất khẩu cá tra.

Bên cạnh đó, cá tra Việt Nam còn phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các quốc gia sản xuất cá da trơn khác như Ấn Độ, Bangladesh, Indonesia.

Đứng trước những thách thức lớn, bên cạnh việc khai thác các thế mạnh, cá tra Việt Nam cần phải nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu và đa dạng hóa sản phẩm để cạnh tranh hiệu quả hơn. Để vượt qua các đối thủ cạnh tranh, cá tra Việt Nam cần tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế; Tạo dựng hình ảnh tích cực cho cá tra Việt Nam trên thị trường quốc tế; Tìm kiếm các thị trường mới, đặc biệt là các thị trường cao cấp; Chế biến cá tra thành các sản phẩm có giá trị cao hơn; Áp dụng các công nghệ hiện đại vào sản xuất, chế biến và bảo quản cá tra; Tập trung vào phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và đảm bảo phúc lợi cho người lao động.

Cá tra Việt Nam có tiềm năng lớn để cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, để thành công, ngành cá tra cần chủ động “lấn sâu” thị trường, nâng cao chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu, đa dạng hóa thị trường.