Năm ngoái, Trung Quốc được cho là đã phát huy toàn bộ sức mạnh của ngành năng lượng mặt trời khi quốc gia này đã lắp đặt nhiều tấm pin mặt trời hơn cả Mỹ. Các tấm pin mặt trời do Trung Quốc cũng giảm giá tới cả nửa. Ngoài ra, lượng xuất khẩu các tấm pin mặt trời lắp ráp hoàn chỉnh của nước này đã tăng 38% trong khi xuất khẩu các linh kiện chính gần như tăng gấp đôi.

Tuy nhiên, theo nhận định của tờ NYTimes, sự thống trị về năng lượng mặt trời của Trung Quốc thậm chí còn lớn hơn nữa trong tương lai.

Trong khi Mỹ và châu Âu đang cố gắng khôi phục hoạt động sản xuất năng lượng tái tạo và giúp các công ty chống phá sản thì Trung Quốc đang vượt xa họ.

BỘ BA MỚI

Tại phiên họp thường niên của cơ quan lập pháp Trung Quốc tuần này, Thủ tướng Li Qiang tuyên bố rằng nước này sẽ đẩy nhanh việc xây dựng các trang trại sử dụng năng lượng mặt trời cũng như các dự án điện gió và thủy điện.

Với việc nền kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn, việc tăng cường chi tiêu cho năng lượng tái tạo, chủ yếu là năng lượng mặt trời, là nền tảng cho việc đặt cược lớn vào các công nghệ mới nổi.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc nói rằng “bộ ba công nghiệp mới” gồm – tấm pin mặt trời, ô tô điện và pin lithium – đã thay thế “bộ ba cũ” là quần áo, đồ nội thất và thiết bị. Mục tiêu là giúp bù đắp sự sụt giảm mạnh trong lĩnh vực xây dựng nhà ở của Trung Quốc.

Trung Quốc hy vọng khai thác các ngành công nghiệp mới nổi như năng lượng mặt trời, ngành mà ông Tập Cận Bình từng mô tả là “lực lượng sản xuất mới”, để tái tạo năng lượng cho nền kinh tế đã chậm lại trong hơn một thập kỷ.

Việc nhấn mạnh vào năng lượng mặt trời là phần mới nhất trong chương trình kéo dài hai thập kỷ nhằm giúp Trung Quốc bớt phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng.

Hoạt động xuất khẩu năng lượng mặt trời của Trung Quốc cũng đã được các quốc gia khác để mắt tới. Tại Mỹ, chính quyền ông Biden đã đưa ra các khoản trợ cấp bao gồm phần lớn chi phí sản xuất các tấm pin mặt trời và một phần chi phí lắp đặt – vốn cao hơn nhiều.

Báo động ở châu Âu đặc biệt lớn. Cách đây hàng chục năm, khi Trung Quốc đã trợ cấp cho các nhà máy của họ sản xuất tấm pin mặt trời trong thì chính phủ châu Âu lại đưa ra trợ cấp để mua tấm pin được sản xuất ở bất cứ đâu. Điều đó dẫn đến sự bùng nổ trong hoạt động mua hàng của người tiêu dùng từ Trung Quốc, gây tổn hại cho ngành năng lượng mặt trời của châu Âu.

Một làn sóng phá sản quét qua ngành công nghiệp châu Âu, khiến lục địa này phụ thuộc phần lớn vào các sản phẩm của Trung Quốc.

Ursula von der Leyen, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu cho biết trong bài phát biểu vào tháng 9 năm ngoái: “Chúng tôi không quên rằng các hoạt động thương mại không công bằng của Trung Quốc đã ảnh hưởng đến ngành năng lượng mặt trời của chúng tôi như thế nào - nhiều doanh nghiệp trẻ đã bị đẩy ra ngoài bởi các đối thủ cạnh tranh được Trung Quốc trợ cấp quá nhiều”.

Những tàn dư của ngành công nghiệp năng lượng mặt trời ở châu Âu hiện đang dần biến mất. Na Uy Crystals, một nhà sản xuất nguyên liệu thô quan trọng cho các tấm pin mặt trời ở châu Âu, đã nộp đơn xin phá sản vào mùa hè năm ngoái. Meyer Burger, một công ty Thụy Sĩ hôm 23/2 thông báo sẽ tạm dừng sản xuất trong nửa đầu tháng 3 tại nhà máy ở Freiberg, Đức và sẽ cố gắng huy động tiền để hoàn thiện các nhà máy ở Colorado và Arizona.

Các dự án tại Mỹ của công ty có thể khai thác các khoản trợ cấp sản xuất năng lượng tái tạo do Đạo luật Giảm lạm phát của Tổng thống Biden cung cấp.

NHỮNG LỢI THẾ

Lợi thế về chi phí của Trung Quốc là rất lớn. Một đơn vị nghiên cứu của Ủy ban châu Âu đã tính toán trong một báo cáo hồi tháng 1 rằng các công ty Trung Quốc có thể sản xuất các tấm pin mặt trời với công suất phát điện từ 16 đến 18,9 cent/watt. Ngược lại, các công ty châu Âu tốn 24,3 đến 30 xu mỗi watt và các công ty Mỹ mất khoảng 28 xu.

Sự khác biệt một phần phản ánh mức lương thấp hơn ở Trung Quốc. Các thành phố của Trung Quốc cũng cung cấp đất cho các nhà máy sản xuất tấm pin mặt trời với giá thấp hơn giá thị trường. Các ngân hàng quốc doanh đã cho vay rất nhiều với lãi suất thấp mặc dù các công ty năng lượng mặt trời thua lỗ và một số thậm chí phá sản. Và các công ty Trung Quốc đã tìm ra cách xây dựng và trang bị nhà máy với chi phí thấp.

Sản xuất nguyên liệu thô chính cho tấm pin mặt trời là polysilicon, đòi hỏi lượng năng lượng rất lớn. Các tấm pin mặt trời thường phải tạo ra điện trong ít nhất bảy tháng để thu lại lượng điện cần thiết để sản xuất chúng. Than cung cấp 2/3 lượng điện của Trung Quốc với chi phí thấp.

Nhưng các công ty Trung Quốc đang giảm chi phí hơn nữa bằng cách lắp đặt các trang trại năng lượng mặt trời ở các sa mạc phía Tây Trung Quốc. Sau đó, các công ty sẽ sử dụng điện từ những trang trại đó để tạo ra nhiều polysilicon hơn.

Ngược lại, châu Âu có giá điện đắt đỏ. Đất sử dụng ở châu Âu cho các trang trại năng lượng mặt trời rất đắt đỏ. Ở Tây Nam Mỹ, những lo ngại về môi trường đã làm chậm quá trình lắp đặt các trang trại năng lượng mặt trời, trong khi các vấn đề về quy hoạch đã cản trở việc cấp phép truyền tải năng lượng tái tạo.

Việc tiêu thụ than của Trung Quốc đã khiến nước này trở thành nước đóng góp lớn nhất thế giới vào lượng phát thải khí nhà kính hàng năm. Nhưng vai trò tiên phong của đất nước trong việc chế tạo các tấm pin mặt trời ít tốn kém hơn đã làm chậm lại mức tăng lượng khí thải.

Kevin Tu, chuyên gia năng lượng ở Bắc Kinh và là thành viên không thường trú của Trung tâm Chính sách Năng lượng Toàn cầu cho biết: “Nếu các nhà sản xuất Trung Quốc không giảm chi phí tấm pin xuống hơn 95% thì chúng ta sẽ không thể thấy nhiều cơ sở lắp đặt như vậy trên khắp thế giới”.

Việc lắp đặt bảng điều khiển năng lượng mặt trời hàng năm đã tăng gần gấp bốn lần trên toàn thế giới kể từ năm 2018.

Các công ty Trung Quốc ngày càng thực hiện các giai đoạn ban đầu, có giá trị cao trong quá trình sản xuất tấm pin mặt trời ở Trung Quốc, sau đó vận chuyển các bộ phận đến các nhà máy ở nước ngoài để lắp ráp lần cuối. Điều này cho phép các lô hàng tránh được các rào cản thương mại, chẳng hạn như thuế quan do Tổng thống Donald J. Trump áp đặt đối với nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.

Một số nhà sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất của Trung Quốc đang xây dựng các nhà máy lắp ráp cuối cùng ở Mỹ để tận dụng các khoản trợ cấp được đưa ra như một phần của Đạo luật Giảm lạm phát.

Đạo luật này bao gồm các khoản trợ cấp rộng rãi để vực dậy ngành công nghiệp tấm pin mặt trời của Mỹ, vốn gần như sụp đổ hoàn toàn cách đây một thập kỷ trước hàng nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc. Nhưng xây dựng một ngành có thể tự đứng vững sẽ rất khó khăn.

Trên thực tế, Trung Quốc sản xuất tất cả các thiết bị sản xuất tấm pin mặt trời của thế giới và gần như toàn bộ nguồn cung cấp mọi bộ phận của tấm pin mặt trời, từ tấm bán dẫn đến kính đặc biệt.

Ocean Yuan, giám đốc điều hành của Grape Solar, một công ty ở Eugene, làm việc với các công ty năng lượng mặt trời Trung Quốc đang thiết lập hoạt động lắp ráp tại Mỹ cho biết: “Có bí quyết để sản xuất trong lĩnh vực này, và tất cả đều ở Trung Quốc”.

Công nghệ đó từng có ở Mỹ. Gần đây nhất là năm 2010, các nhà sản xuất tấm pin mặt trời của Trung Quốc chủ yếu dựa vào thiết bị nhập khẩu nhưng phải đối mặt với sự chậm trễ kéo dài và tốn kém nếu có sự cố xảy ra.

Frank Haugwitz, nhà tư vấn năng lượng mặt trời lâu năm chuyên về ngành công nghiệp Trung Quốc cho biết: “Phải mất nhiều ngày hoặc nhiều tuần để có được các bộ phận và kỹ sư thay thế”. Năm 2010, Apply Materials, một công ty ở Thung lũng Silicon, đã xây dựng hai phòng thí nghiệm rộng lớn ở Tây An.

Mỗi phòng thí nghiệm có kích thước bằng hai sân bóng đá. Họ dự định thực hiện thử nghiệm cuối cùng cho dây chuyền lắp ráp với robot có thể tạo ra các tấm pin mặt trời mà thực tế không cần đến sức lao động của con người. Nhưng chỉ trong vài năm, các công ty Trung Quốc đã tìm ra cách tự mình làm được điều đó.

Ngày nay, bất kỳ ai cố gắng sản xuất các tấm pin mặt trời bên ngoài Trung Quốc đều phải đối mặt với nguy cơ chậm trễ trong việc lắp đặt hoặc sửa chữa thiết bị.

Trong khi châu Âu đang cân nhắc xem có nên noi gương Mỹ bằng các khoản trợ cấp và hạn chế nhập khẩu đối với các sản phẩm năng lượng mặt trời hay không, ông Haugwitz cho biết: “Việc cạnh tranh sẽ vẫn là một thách thức đối với người châu Âu”.