Theo Bộ Giao thông vận tải (GTVT), trong giai đoạn năm 2021 - 2025, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long cần tới hơn 50 triệu m3 cát để đắp đường cho 6 dự án cao tốc trọng điểm và một số dự án quan trọng khác. Tuy nhiên, tính đến tháng 6/2024, nhiều dự án đang rất thiếu cát.

Dự án nào cũng thiếu

Cụ thể, tại các tuyến cao tốc như: Cần Thơ - Cà Mau (sẽ hoàn thành năm 2025) hiện còn thiếu khoảng 9,7 triệu m3; Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng (kế hoạch hoàn thành năm 2027) thiếu hơn 10,5 triệu m3; đường vành đai 3 Thành phố Hồ Chí Minh (dự kiến hoàn thành năm 2026) thiếu 8,6 triệu m3; An Hữu - Cao Lãnh thiếu 0,95 triệu m3; đường Hồ Chí Minh đoạn Rạch Sỏi - Bến Nhất, Gò Quao - Vĩnh Thuận thiếu 1,8 triệu m3…

Giám đốc Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận (thuộc Bộ GTVT) Trần Văn Thi cho biết, mặc dù đã được áp dụng cơ chế đặc thù của Chính phủ trong việc cấp mỏ vật liệu, tuy nhiên nguồn cát sông và công suất khai thác vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu, tiến độ thi công. Thủ tướng đã chỉ đạo Bộ GTVT phối hợp các bộ, ngành liên quan, các chuyên gia, nhà khoa học nghiên cứu các giải pháp vật liệu thay thế.

Bộ GTVT đã tổ chức triển khai dự án thí điểm sử dụng cát biển đắp nền đường trên phạm vi hoàn trả ĐT.978 tại huyện Hồng Dân (Bạc Liêu) thuộc tuyến cao tốc Hậu Giang - Cà Mau một cách bài bản, cẩn trọng, khoa học, khách quan. Kết quả cho thấy, cát biển đáp ứng tiêu chuẩn đối với vật liệu thi công nền đường và thực hiện tương tự như cát sông. Trên cơ sở đó, Bộ GTVT tiếp tục tổ chức thi công thí điểm mở rộng làm nền đường cao tốc cho dự án có điều kiện môi trường tương tự.

Thứ trưởng GTVT Nguyễn Duy Lâm nhấn mạnh, nếu nguồn cung cát tiếp tục thiếu hụt sẽ ảnh hưởng tới tiến độ và tăng mức đầu tư các dự án này. Thực tế, hiện công suất khai thác tại các mỏ cát đã cấp chưa đáp ứng được tiến độ thi công, chỉ đạt trung bình 20.000 m3/ngày, trong khi nhu cầu của dự án đường cao tốc bắc nam, đoạn Cần Thơ - Cà Mau là 50.000 - 60.000 m3/ngày.

Về phía địa phương, Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre Trần Ngọc Tam cho biết, từ tháng 8/2024, tỉnh dự kiến tổ chức đấu giá khai thác 6 mỏ cát với tổng trữ lượng hơn 10 triệu m3 để cung ứng trước mắt hơn 6 triệu m3 cát cho dự án đường vành đai 3 TP Hồ Chí Minh. Tương tự, lãnh đạo các tỉnh khác cũng đã cam kết cung ứng cát cho dự án này (Tiền Giang cung ứng 6,3 triệu m3; Vĩnh Long 1,4 triệu m3…).

Từ những nguồn cung trên, Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh Phan Văn Mãi cho hay, với các cam kết của các địa phương, lượng cát trước mắt cho dự án đường vành đai 3 là tạm đủ. Nhưng trước mắt, việc bảo đảm cát cho dự án trong các tháng 7 và 8 này là rất khó khăn. Về đề xuất nhập cát từ Campuchia, ông Phan Văn Mãi cho biết, giá thành loại cát này khá cao so với giá cát trong nước (360.000 đồng/m3 so với 230.000 đồng), nên tính khả thi kém.

Giải bài toán bằng nguồn cát biển

Ngày 1/7, những khối cát biển đầu tiên đã được Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận (Bộ GTVT) vận chuyển từ khu vực khai thác tại tiểu khu B1.1 và B1.2 thuộc vùng biển Sóc Trăng, cách cửa Định An khoảng 21 km về cung cấp cho dự án đường cao tốc Cần Thơ - Cà Mau. Số cát này dùng làm vật liệu đắp nền đường cho đoạn tuyến qua các tỉnh Bạc Liêu, Kiên Giang và Cà Mau.

Đây là kết quả mới nhất của việc các bộ, ngành T.Ư và các bên liên quan khảo sát, thí điểm sử dụng cát biển đắp đường trong thời gian qua. Vùng khai thác cát biển này rộng đến hơn 32 km2. Cát phân bổ ở độ sâu từ 2,7 đến 9 m, tổng trữ lượng lên đến 143,3 triệu m3, bắt đầu khai thác từ ngày 29/6.

Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng Trần Văn Lâu cho biết, hiện tỉnh đã nhận được nhu cầu đăng ký sử dụng hơn 24 triệu m3 cát biển của các tỉnh, các ban dự án khu vực phía nam. Trong đó, Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận là 6 triệu m3, Ban Quản lý dự án 85 hơn 5,3 triệu m3, Công ty CP Tập đoàn Đèo Cả 4,32 triệu m3, Ban Quản lý dự án đường Hồ Chí Minh 600.000 m3,…

Phó Giám đốc Công ty CP Đầu tư xây dựng và kỹ thuật VNCN E&C Đỗ Minh Châu (đơn vị được giao quyền khai thác cát biển) thông tin công suất khai thác cát biển 35.000 - 50.000 m3/ngày. Đơn vị cam kết trong quá trình khai thác cát biển sẽ thực hiện đúng thủ tục quy định, phương án khai thác, bảo vệ môi trường, mục đích sử dụng, khối lượng, quản lý, điều hành…

Thứ trưởng GTVT Nguyễn Duy Lâm thông tin, Bộ GTVT đã thống nhất với các bên chỉ sử dụng cát biển làm vật liệu đắp đường với một số điều kiện như: Đáp ứng các tiêu chuẩn vật liệu theo TCVN 9436:2012; sử dụng cho nền đắp có độ chặt K≤ 95 tại các khu vực có điều kiện môi trường nhiễm mặn tương tự khu vực thử nghiệm của dự án thí điểm...

Một loại vật liệu khác đang được nhiều người kỳ vọng sẽ bổ sung nguồn cung vật liệu cho đắp nền đường, đó là tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện, vốn lâu nay đã được dùng làm phụ gia bê-tông, phụ gia xi-măng...

Phó Giám đốc Công ty Nhiệt điện Duyên Hải Âu Nguyễn Đình Thảo cho biết, hằng năm, Viện Khoa học công nghệ xây dựng (Bộ Xây dựng) đều đánh giá, lấy mẫu thử nghiệm và cấp chứng nhận cho số tro xỉ này đủ chất lượng để được dùng làm phụ gia cho nhiều ngành. Đáng chú ý, lượng phóng xạ trong vật liệu thấp hơn rất nhiều so với ngưỡng cho phép theo tiêu chuẩn Việt Nam.

Về vấn đề này, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã chỉ đạo Bộ Khoa học và Công nghệ trước ngày 20/7/2024 phải báo cáo kết luận tro xỉ nhiệt điện có dùng làm vật liệu đắp nền đường hay không. Nếu sử dụng được thì phân bổ ở đâu...

Để có nguồn cung ổn định hơn cho các dự án giao thông phía nam, Bộ GTVT đã đề nghị cấp có thẩm quyền báo cáo Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét ban hành nghị quyết hoặc nghiên cứu điều chỉnh Luật Khoáng sản, Luật Đất đai... theo hướng cho phép giao mỏ trực tiếp để khai thác phục vụ riêng cho dự án, nhằm đơn giản hóa thủ tục cấp giấy phép khai thác khoáng sản và được phép thu hồi đất đối với các mỏ vật liệu nằm trong hồ sơ khảo sát mỏ vật liệu để phục vụ thi công công trình trọng điểm.